Rescue dog turns on piano and plays it

Sadie is a 6-year-old German Shepherd/Border Collie cross who was adopted from an animal shelter in 2009. She loves learning new tricks and recently learned ...

Hayvan hakkı ihlalleri, hayvanlara yönelik şiddet, veganlık ve hayvanlarla ilgili tüm gelişmeler, son dakika hayvan haberleri.

Hayvan hakları, insan harici hayvanların tümünün ya da bir kısmının kendilerine ait bir özerkliğe sahip oldukları ve acıdan kaçınma gibi temel çıkarlarının tıpkı insanların temel çıkarlarının korunduğu gibi korunması gerektiğini savunan fikirdir. Hayvan hakları kavramı, insan harici hayvanların insan amaçlarına uygun düştüğü biçimde kullanılabilecek birer eşya olmadığı, kendi arzuları ve ihtiyaçları olan bireyler olarak muamele görmeleri gerektiği anlamına gelir[1]. Pratikte bu,hayvanların insancıl muamele görmelerinin gerekli olması anlamına gelebileceği gibi, hayvanların tibbi ve kozmetik deneylerde kullanılmasının, eti ya da derisi için öldürülmesinin, eğlence için avlanmasının ve hayvancılık sektöründe hammadde ya da kaynak olarak kullanılmalarının hayvan hakkı ihlalleri olarak tanımlanması anlamına gelecektir.[2]

Hayvan hakları savunucuları, bir türe -insan türüne- mensup olmanın tek başına ahlaki değerlendirmenin temeli olamayacağını öne sürerek, insan harici hayvanları ahlaki değerlendirmenin dışında bırakan önyargılı bakış açısını türcülük olarak adlandırmaktadır.

Hayvan hakları kavramı, hayvanların insanlar tarafından kullanım şartlarında iyileştirmelere ve yasal bazı düzenlemelere gidilmesini öneren hayvan refahı kavramıyla karıştırılmamalıdır.

Felsefe ve hayvan hakları

Dünyadaki bazı kültürel geleneklerde de, örneğin Jainizm, Taoizm, Hinduizm, Budizm, Şinto ve Animizm, hayvanlara bazı haklar tanımaktadır.

Batıda ise John Locke (1632-1704) hayvanlara gereksiz yere zulmetmenin ahlaken yanlış olduğunu savunmuş[3], Immanuel Kant (1724-1804) ise hayvanlara yönelik zulm içeren davranışların insanı zalimleştireceğini ve diğer insanlara yönelik işlenebilecek şiddet eylemlerini kolaylaştırabileceğini öne sürmüştür[4].

Yararcı felsefeci Jeremy Bentham (1748-1832) ise, bir kavram olarak haklara karşı çıkıyor olsa da, diğer varlıklara muamele etme biçimlerimizi belirleyen temel unsurun hissedebilirlik yetisi olması gerektiğini savunmuştur. Bentham, acı çekebilir olma yetisinin bu acıya eşit muameleyi gerekli kıldığını öne sürmüş, bir edimin ahlaki değerine karar verirken bu eylemden etkilenecek acı çekebilen her varlığın acısını dikkate almamız gerektiğini savunmuştur[5]. Bentham, 1789 yılında yazdığı kitabında bu görüşünü şöyle ifade etmiştir:

Yetişkin bir at ya da köpek, ussal kapasitesi ve iletişim yetileri bakımından, bir günlük, bir haftalık, hatta bir aylık bir bebekle kıyaslanamayacak kadar gelişmiştir. Kaldı ki öyle olmadığını farz edelim, bunun ne önemi olurdu? Asıl soru, ‘akıl yürütebiliyorlar mı’ ya da ‘konuşabiliyorlar mı’ değil, “acı çekebiliyorlar mı’ sorusudur[5].

Güncel felsefede hayvan hakları

Günümüzde felsefede hayvanların ahlaki statüsüne ilişkin görüşler iki ayrı kaynaktan beslenmektedir; bunlar yararcı felsefe temelli görüşler ve hak temelli görüşlerdir. Yararcı görüşün temsilcisi Peter Singer'dır. Hak temelli görüşün temsilcileri ise Tom Regan ve Gary Francione'dur. Yararcı görüşler eylemlerin ahlaki statülerini tekil eylemin o eylemden etkilenebilecek herkes açısından sonuçları bağlamında yargılamayı savunurken, hak temelli görüşler ahlaki eylemlerin neticelerine göre değil belli ahlaki ilkelere göre değerlendirilmesi gerektiğini savunur.

Yararcı görüş, Jeremy Bentham'ın görüşlerine dayanmakla birlikte, hayvan etiği bağlamında özellikle Peter Singer'ın Hayvan Özgürleşmesi kitabıyla ön plana çıkmıştır. Bu kitapta savunulan görüşe göre, insan çıkarları ve hayvan çıkarlarının eşit gözetilmemesi için geçerli herhangi bir sebep yoktur[6]. Bir fare de, bir insan da işkence görmemek ister. Öte yandan Singer, tıpkı öncüsü Bentham gibi haklar fikrini reddetmektedir. Singer'a göre, hayvanların geleceği tasavvur etme yetileri yoktur, bu sebeple bir hayvanı öldürmek, bu hayvanı herhangi bir çıkarından mahrum bırakmaz[7]. Bu yüzden Singer'ın savunusu daha çok insanların hayvan kullanımları esnasında hayvanların koşullarını düzeltmeye odaklanmaktadır.

Tom Regan, insan harici hayvanların bir yaşamın öznesi olduklarını ve bu sebeple haklara sahip olduklarını savunur. Bu görüşe göre, insanlar ahlaki eylemlerin failleridir ve yaptıkları eylemlerden sorumludurlar[8]. Bir yaşamın öznesi olan insanlar ve insan harici hayvanlar ise diğer kişilerin eylemlerinden öznel olarak zarar görebilir oldukları için ahlaki müteessirlerdir[9]. Regan, bu kavramsallaştırmadan yola çıkarak, Kant felsefesinde bulunan ve Kant açısından sadece insanları kapsayan "hiç kimse bir başkasının araçlarının amacı olarak kullanılamaz" ilkesini insan harici hayvanlara da genişletmek gerektiğini savunmaktadır[10]. Bunun anlamı, hayvanlara yönelik muameleleri iyileştirmenin yeterli olmayacağı, olması gerekenin hayvanları insan amaçları için kullanmaktan vazgeçmek olduğudur.

Gary Francione, insanların ve diğer hayvanların ortak olarak sahip olmaları gereken bir temel hakkın olduğu fikrini ortaya atmıştır. Bu hak "mal ve kaynak olarak kullanılmama hakkı" olarak tanımlanır[11]. Francione'a göre hayvanlar açısından anlamlı herhangi bir değişim, toplumda ve yasalarda hayvanları insan mülkü olarak tanımlayan paradigmanın değişmesi ile mümkündür. Hayvanların insan kullanımı ve mülkiyeti altındayken koşullarını iyileştirme üzerine kurulu hareketin ise asıl problemi görünmez hale getirdiğini öne süren Francione, hayvan hakları savunucuları için ahlaki temelin veganlık olduğunu savunmaktadır. Hayvanlar insan mülkü olarak görüldüğü müddetçe herhangi bir muamele iyileştirme çabası mülk sahiplerinin çıkarları doğrultusunda gerçekleşecek, dolayısıyla her zaman sınırlı kalacak ve hayvanların mülk statüsünü pekiştirecektir. Bu yüzden hak savunucuları muameleleri iyileştirmeye değil, bu statüyü değiştirmeye odaklanmalı, bu sebeple öncelikle hayvanları kullanmayı kendi hayatlarından başlayarak sonlandırmalıdırlar[12].

Hayvan haklarına ilişkin tarihi olaylar

Kahverengi Köpek Olayı

Joseph Whitehead'in yaptığı Kahverengi Köpek heykeli. Heyken 1906-1910 yılları arasında Battersea'de sergilenmiş, defalarca saldırıya uğramış ve sonrasında kaldırılmıştır.

1902 yılında İsveçli hayvan savunucusu ve feminist Lizzy Lind af Hageby (1878-1963) ve arkadaşı Lisa Shartau, Londra Kadın Tıp Fakültesi'ne tıp okumak üzere kaydolmuştur. Amaçları hayvanlar üzerinde yapılan dirikesim uygulamaları hakkında geniş bilgi edinmektir. Bu eğitimden deneyimlerini, tıp eğitiminde deney için kullanılan hayvanlara yönelik zulme dair detayları The Shambles of Science: Extracts from the Diary of Two Students of Physiology (1903) isimli kitapta yayınlamışlardır. Kitaptaki çarpıcı kısımlardan biri kahverengi teriyer cinsi bir köpeğin bilinci açıkken kesildiğinin anlatıldığı bölümdür. Bu bölümde anlatılanlar fakültede çalışan araştırmacılar tarafından inkar edilse de, araştırmacılara açılan dava fakülteyi anestezi kullanmadıkları için suçlu bulmuştur[13].

1906 yılında, bu olaya atfen Battersea Parkında Joseph Whitehead tarafından yapılan bir köpek heykeli dikilmiş, altına da "İngiltere'nin kadın ve erkekleri, işler daha ne kadar zaman böyle sürüp gidecek?" yazısı yer almıştır. Bu heykel tıp öğrencileri arasında öfkeye sebep olmuş, heykele yönelik saldırılardan dolayı 24 saat polis koruması gerekmiştir. Ertesi yıl Trafalgar meydanında 1000 kadar tıp öğrencisi ile sendikacılar ve Süfrajet hareketi mensupları arasında bir çatışma çıkmıştır. İki yıl sonra bir gece Battersea konseyi heykeli ortadan kaldırmıştır[13].

Veganlığın ortaya çıkışı

Ana madde: Veganlık

19 ve 20. yüzyıllarda İngiltere'de bulunan vejetaryenler derneğinde hayvan etinin yanı sıra hayvansal süt ve yumurta da tüketmeyen kişilere katı vejetaryen ismi takılmaktaydı. Vejetaryenler Derneği'nin resmi dergisinin 1851 yılında yayınladığı bir sayısında deri olmayan ayakkabıların nasıl bulunacağını anlatan makale bu yıllarda giyim de dahil tüm hayvansal ürünlerden uzak duran kişilerin varlığına işaret etmektedir. Derneğin 1923 yılında çıkardığı bir yayında da vejetaryenler için uygun olanın tüm hayvansal ürünlerden uzak durmak olduğu yazılmıştır ancak bu görüş derneğin resmi görüşü haline gelmemiş, vejetaryen kelimesi sadece hayvan eti tüketmemek anlamıyla özdeşleşmiştir[14].

1944 yılında Donald Watson öncülüğünde bir grup, hayvansal süt, yumurta ve diğer hayvansal ürünlerin kullanımının hayvan haklarıyla uyumlu olmadığı üzerine yürüttükleri tartışmanın ardından Vejetaryen Derneği'nden koparak tüm hayvansal ürünlerden uzak yeni bir hareketi başlatmışlardır. Vegan kelimesini, savundukları bu yaşam tarzını tanımlamak için ortaya atmışlardır[14].

Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi

Hayvan Hakları Evrensel Beyannamesi, 15 Ekim 1978 tarihinde Paris'teki Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Merkezi'nde düzenlenen bir törende okunmuştur. Bu metin, 1989 yılında Hayvan Hakları Birliği tarafından tekrar düzenlenerek 1990 yılında UNESCO Genel Direktörü'ne sunulmuş ve aynı yıl halka açıklanmıştır. Öte yandan bu metin UNESCO tarafından tanınmış olmayıp yasal herhangi bir bağlayıcılığı yoktur[15]. Bununla birlikte, metinde bazı hayvanlardan yük hayvanı gibi sıfatlarla bahsedilmesi ve hayvanların yaşam haklarından ziyade "acısız öldürülmesi" gibi ifadelerin yer alması hak kavramına aykırı düşmektedir.

2003 yılında ABD'de etsiz beslenmeyi teşvik ederek hem insan sağlığı, hem gezegenin geleceği, hem de hayvan hakları konusunda bilinç yaratmayı hedefleyen Etsiz Pazartesi hareketi başlatılmıştır.

Türkiye'de hayvan hakları

Ana madde: Türkiye'de hayvan hakları

Türkiye'de hayvan hakları 2004 yılında yasa ile [16][17][18] koruma altına alınmıştır. Hayvanların, doğanın onlara tanıdığı yaşama haklarını korumak için gerekli hükümler yasal güvenceye alınmış ve bu hükümleri ihlal edenlere çeşitli cezalar verilmesi öngörülmüştür. Ancak bu yasalar hayvanları hak sahibi varlıklar olarak tanıyan yasalar değildir.

TBMM'de 9 Temmuz 2021 tarihinde Hayvanları Koruma Kanunu ile Türk Ceza Kanunu'nda değişiklik yapılmıştır.[19] Yapılan yasal düzenlemede hayvanlara yönelik işkence, kötü muamele, hayvana yönelik cinsel istismar ve tecavüz gibi hak ihlalleri suç kapsamına alınarak hapis cezası getirilmiştir.

Ayrıca bakınız

Wikimedia Commons'ta Hayvan hakları ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Hayvan hakları gruplarının listesi
Gary L. Francione (Hayvan Haklarına Giriş)
HAYTAP (Hayvan Hakları Federasyonu)
Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler (PETA, People for the Ethical Treatment of Animals)
Jeremy Bentham
Peter Singer
Tom Regan
Carol J. Adams ("Etin Cinsel Politikası", Ayrıntı Yayınları)
HAYKURDER (Hayvanları Koruma Kurtarma ve Yaşatma Derneği)

Bu hayvan hakları grupları listesi, hayvan hakları hareketindeki gruplardan oluşmaktadır. Bu tür hayvan hakları grupları, hayvanların araştırma, gıda, giyim ve eğlence endüstrilerinde "kullanılmaması" ve hayvanların insanlarla eşdeğer haklara sahip olması gerektiği gibi görüşleri içeren idealleri doğrultusunda çalışır ve hayvanların mülk statüsüne son vermeye çalışır.[1] (Bkz. Hayvan refahı)

Bu liste yalnızca Türkçe Vikipedi'de makaleleri olan grupları, örgütleri ve lidersiz direniş ağlarını içerir.

İçindekiler

1 Organizasyonlar

1.1 Genel hayvan hakları savunucuları
1.2 Hayvan testlerine odaklananlar
1.3 Avcılığa odaklananlar
1.4 Çiftlik hayvanlarına odaklananlar
1.5 Türcülüğe odaklananlar
1.6 Vegan veya vejetaryen odaklı gruplar
1.7 Vahşi hayvanlar
1.8 Meta

2 Lidersiz direniş ağları

2.1 Destek grupları

3 Feshedilmiş gruplar
4 Ayrıca bakınız
5 Kaynakça

Organizasyonlar
Genel hayvan hakları savunucuları

Amerikan Hayvanlara Zulmü Önleme Derneği
Animal Aid (Hayvanlara Yardım) (İngiltere)
Hayvan Etiği
Equanimmal
HAYTAP (Türkiye)
Amerika Birleşik Devletleri Hümanist Cemiyeti
Hayvanlar için Merhamet
Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler (PETA)
Deniz Çobanı Koruma Derneği

Hayvan testlerine odaklananlar

Deneye Hayır Koalisyonu

Avcılığa odaklananlar

Zalim Sporlara Karşı Birlik

Çiftlik hayvanlarına odaklananlar

Hayvanlara Merhamet
United Poultry Concerns

Türcülüğe odaklananlar

Hayvan Etiği

Vegan veya vejetaryen odaklı gruplar

The Vegan Society

Vahşi hayvanlar

Hayvan Etiği
Vahşi Hayvan Girişimi

Meta

Animal Charity Evaluators

Lidersiz direniş ağları

Hayvan Kurtuluş Cephesi (ALF)

Destek grupları

Bu gruplar, doğrudan hayvan hakları grupları olmasa da, ağırlıklı olarak hayvan hakları faaliyetlerini veya aktivistleri desteklemek üzere açık veya gizli bir şekilde çalışmaktadırlar.

Arkangel
Hayvan Kurtuluş Cephesi Destekçileri Grubu

Feshedilmiş gruplar

Aşağıda eklenen gruplar, hedeflerine ulaşıldığı için kapanan, dağılan veya sona eren grupları, kuruluşları ve lidersiz direniş ağlarını temsil eder. Başka herhangi bir grup tarafından talep edilmeyen özerk kampanyalar da burada listelenebilir, ancak listede zaten bulunan bir grup veya lidersiz ağ tarafından talep edilen kampanyalar listelenemez.

No Compromise

Ayrıca bakınız

Hayvan hakları
Hayvan refahı
Hayvan hakları savunucuları listesi
Hayvan savunuculuğu partilerinin listesi
Hayvan refahı gruplarının listesi
Çevre örgütlerinin listesi
Veganlık

Hayvan Hakları Federasyonu veya kısaca HAYTAP, doğanın korunması ve hayvan hakları konusunda faaliyet gösteren çeşitli derneklerin bir araya gelerek oluşturduğu bir sivil toplum örgütü. Kuruluş, adını aldığı Hayvan Hakları Türkiye Aktif Güç Birliği Platformunun devamı niteliğindedir ve tüzel bir kişilik olan federasyonun kurulmasından sonra da eski adı olan HAYTAP'ı kullanmaya devam etmiştir. Halihazırdaki üye derneklerin 19'u Türkiye, biri Azerbaycan merkezlidir.[1]

HAYTAP, doğaya zarar verilmesi ve hayvanların haklarının ihlal edilmesi durumunda imkanları dahilinde kamuoyunu bilinçlendirmeye çalışan, ihlallerin önüne geçilmesi için hukukî yolları kullanan, eğitim çalışmalarına katılan, ilgili yasaların değişmesi ve daha iyi bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli resmî görüşmeleri ve halkla ilişkiler çalışmalarını yürüten bir kuruluştur.

HAYTAP kampanya posterlerinden bir örnek

Tarihçe

Ayrıca bakınız: Türkiye'de hayvan hakları

HAYTAP, 9 Temmuz 2008 tarihinde Türkiye'nin farklı illerinde hayvan hakları konusunda faaliyet gösteren 5 sivil toplum örgütünün aynı federasyon altında birleşmesi ile kuruldu. Bünyesindeki hayvan hakları derneklerinin sayısı bugün 20'ye ulaşmıştır ve Türkiye çapında 70 civarı temsilciliği bulunmaktadır.[2] Federasyonun üyesi olan dernekler şunlardır:

Dernek adı Kısaltma Merkez
Doğayı Hayvanları Koruma ve Yaşatma Derneği DOHAYKO Adana
Bir Can Bin Yaşam ve Eğitim Derneği BİYADER Adana
Konyaaltı Dostları Derneği KDD Antalya
Giresun Hayvanları Koruma Derneği GİRHAYKO Giresun
Diyarbakır Hayvanları Koruma Derneği DİHAYKO Diyarbakır
Canlı Hayatını İyileştirme Derneği CAHİDE Gaziantep
Hayvan Dostları Derneği HAYDOST İzmir
Seferihisar Hayvanları Koruma Derneği SEHAYDER Seferihisar, İzmir
Bir Damla Yaşam Derneği - Bitlis
Aydın Hayvanları Koruma Derneği - Aydın
Balıkesir Hayvanları Koruma Derneği - Balıkesir
Evsiz Hayvanları ve Doğayı Koruma Derneği EHDKD İstanbul
Hayvanları Çaresizlikten ve İlgisizlikten Koruma Derneği HAÇİKO İstanbul
Ortaca Hayvan Dostları Derneği HAYDOS Ortaca, Muğla
Yenişehir Doğal Hayatı ve Hayvanları Koruma Derneği YEDOHA Yenişehir, Bursa
Doğa ve Hayvan Hakları Koruma Derneği - Sakarya
Bartın Hayvanları Koruma ve Yaşatma Derneği - Bartın
Zonguldak Hayvan Hakları Derneği ZONHAYDER Zonguldak
Kahramanmaraş Doğayı Hayvanları Sevenler Derneği DOHAYSEV Kahramanmaraş
Hatay Doğa ve Yaşam Derneği - Hatay
Canlı Alemin Muhafizesi İçtimai Birlik Derneği ALYANS Azerbaycan (Gönüllü üye dernek)

Hayvanlara Etik Muamele İçin Mücadele Edenler (PETA, People for the Ethical Treatment of Animals) bir hayvan hakları organizasyonudur. Norfolk, Virginia kökenli ve yaklaşık iki milyon üye ve destekçisi olan organizasyon dünyanın en büyük hayvan hakları grubudur. Grubun uluslararası başkanı Ingrid Newkirk'tür.[1][2]

1980'de kurulan organizasyon, 187 çalışanlı, 501(c)(3) kapsamında, kâr amacı gütmeyen, vergiden muaf bir kuruluştur ve neredeyse tamamen üyeleri tarafından finanse edilir. ABD dışında Kanada, Hindistan, Güney Afrika ve Avrupa Birliği'nde de kuruma ait ofisler bulunur. Ayrıca organizasyona bağlı, liseli ve üniversiteli aktivistler için peta2 Street Team ve PETA'nın malvarlığını yöneten Foundation to Support Animal Protection (PETA Vakfı olarak da bilinir) bulunur.

Organizasyon temelde dört konuya odaklanır: fabrika çiftçiliği, kürk çiftçiliği, hayvan testleri ve hayvanların eğlence amaçlı kullanılması. PETA ayrıca balıkçılık, haşere olarak nitelendirilen hayvanların öldürülmesi, hayvanları zincirle bağlamak veya esaret altında tutmak, arka bahçe köpekleri, horoz dövüşü ve boğa güreşine karşı da kampanyalar düzenler.

Grup bazı kampanyaları için ve ötenazi yaptığı hayvanlar için eleştirilir. Ayrıca 2005'te Oklahoma senatörü Jim Inhofe tarafından senatörün terörizm hareketleri dediği bu gruplarla ortaklaşa yapılan eylemler sonrasında, PETA'yı Hayvan Kurtuluş Cephesi (ALF) ve Yeryüzü Kurtuluş Cephesi'nin (ELF) sözcü grubu gibi hareket etmekle suçladı.[3][4]

Tarihi

1980'de kurulan PETA ilk kez 1981'de Silver Spring maymunları olayı duyulduğunda halkın ilgisini çekti.[5]

Ingrid Newkirk ile birlikte PETA'nın ortak kurucularından biri olan Alex Pacheco, 1981 yazında Silver Spring, Maryland'deki Davranış Araştırması Enstitüsü'ne gizli bir çalışan olarak girdi. Araştırmacı Dr. Edward Taub deafferentasyon denilen bir işlemle maymunların, parmaklarına, ellerine, kollarına ve parmaklarına sinir sağlayan duyusal gangliyonlarını kesiyordu böylece maymunlar bu organlarını hissedemiyordu. Doktor bazı durumlarda ise spinal kolonun tamamına deafferentasyon uyguluyordu.[6] Sonrasında doktor maymunlar üzerinde engel ve elektrik şok kullanıyordu ve onları deafferente edilen uzuvlarını kullanmaları için yiyecek ve içecek kısıtlamasına maruz bırakıyordu.[7] Bu araştırma nöroplastisite kavramının gelişmesine ve inme kurbanları için zorunlu kullanım tedavisi (constraint-induced movement therapy) isimli yeni fiziksel terapinin keşfine götürdü.[8] PETA, Silver Spring maymunları'na ait resimlerle bu konudaki toplumsal farkındalığı artırmaya çalışmıştır. PETA onları "Bu bir dirikesimdir, size bundan farklı bir şey söylenmesine izin vermeyin." resimaltı yazısıyla dağıtmaya başladığında ikonik hale geldi. ILAR'ın (Institute for Laboratory Animal Research) yayınına göre, Pacheca gece laboratuvara giderek maymunların berbat koşullarda tutulduğunu belgeleyen fotoğraflar çekti.[9] Daha sonra bu delilleri polise götürdü. Polis laboratuvara baskın düzenledi ve Taub'u tutukladı. Taub hayvanlara işkence etmesi sebebiyle altı dava maddesinden mahkûm edildi. Taub (karar daha sonra temyizde bozulmuş olsa da) bu konuda mahkûm edilen ilk Amerikalı araştırmacı bilim insanı oldu.